Αντώνης Κατσαντώνης.

12. Ποιος τον πρόδωσε;

Ο Δ. Λουκόπουλος δίνει πίστη σε μια τοπική παράδοση από την περιοχή των Αγράφων, σύμφωνα με την οποία, μια ζητιάνα στάθηκε αφορμή να προδοθεί το μέρος που κρυβόταν ο Κατσαντώνης. Γράφει σχετικά: «Ο Γκούρλιας έπαιρνε απ’ το μοναστήρι και τους πήγαινε τρόφιμα. Αυτός μονάχα ήξερε το μυστικό, κι ο ηγούμενος ο Δοσίθεος. Ο Γκούρλιας φύλαγε τα βακούφικα τα γίδια αυτού πέρα στα πλάγια. Κάποτε πετιότανε και στο Παλιοκάτουνο να δει το σπίτι του, και να πάει και τίποτα στους δικούς του. Μια μέρα έφερε δυό - τρία πεπόνια. Τα είχε να τα πάει στους κλέφτες. Τ’ άφησε σπίτι του και γύρισε στα γίδια, χωρίς να αναφέρει τίποτα για ποιόν είχε τα πεπόνια. Τα παιδιά του δεν ήξεραν, τα πήραν και τάφαγαν, σαν παιδιά που ήταν. Τη μέρα που γύρισε πάλι στο σπίτι του για να πάει τα τρόφιμα στους κλέφτες, είχε μαζί του μια διακονιάρα. Φτωχιά γυναίκα ήταν αυτή από το Κεράσοβο. Πέρασε στα βακούφικα γίδια και ζήτησε γάλα. Ο Γκούρλιας τη λυπήθηκε. Πήρε γάλα, πήρε κι αυτήν μαζί και πήγαν στο κονάκι του, να της δώσει να φάει.
Μόλις μπήκε σπίτι του μέσα, τα παιδιά του έτρωγαν το τελευταίο πεπόνι. Του ήρθε ο ουρανός σφοντύλι κείνην την ώρα. Δεν του πήγε στο νου, πως είναι παρών και ξένος άνθρωπος που θα τον άκουε. Αφήστε, λέει στα παιδιά, αυτό το πεπόνι τόχω για τον Αντώνη!»
Την άλλη μέρα, η γριά ζητιάνα πηγαίνοντας για το Κεράσοβο, έπεσε στα χέρια των Τουρκαλβανών, που τη βασάνισαν κι’ αναγκάστηκε να μαρτυρήσει τον Γκούρλια.
Ο Γκούρλιας, όπως σημειώνει ο Λουκόπουλος, πιάστηκε, βασανίστηκε, μα δεν ματύρησε. Μόνο όταν ετοιμάτηκαν να τον σουβλίσουν, ανγκάστηκε να τους αποκαλύψει το μέρος που κρυβόταν ο Κατσαντώνης.
Μια ανάλογη μαρτυρία καταγράφει και ο Λ. Καρασμένης, ο οποίος όμως υποστηρίζει, λανθασμένα, ότι ο Κατσαντώνης κρυβόταν σε σπηλιά, κάτω από τη μονή Τατάρνας και κοντά στο σπίτι κάποιου Σιούρτα, που του πήγαινε φαγητό.
Κάποια μέρα που ο Σιούρτας είχε επιστρέψει από το Αγρίνιο, είχε φέρει καρπούζια και είπε στη γυναίκα του να μην κόψει το μεγαλύτερο γιατί το είχε για τον «καπετάνιο». Αυτό όμως το άκουσε και ο μικρός του γιός.
Όταν την άλλη μέρα σταμάτησαν στο σπίτι του Σιούρτα δύο Αλβανοί, που μετέβαιναν από το Αγρίνιο στο Καρπενήσι, ο ένας πήρε το μεγάλο καρπούζι για να το κόψει. Τότε το μικρό παιδί, που ήταν μόνο του με τους στρατιώτες στο δωμάτιο, του είπε να μην το κόψει, γιατί ο πατέρας του το είχε για τον «καπετάνιο».
Οι στρατιώτες κατάλαβαν ότι το παιδί εννοούσε τον Κατσαντώνη και την άλλη μέρα ενημέρωσαν τον Μουχουρτάρη, που συνάντησαν στο Καρπενήσι. Ο τελευταίος συνέλαβε και βασάνισε τον Σιούρτα, που όμως δεν αποκάλυπτε το κρησφύγετο του Κατσαντώνη. Το έκαμε όμως η γυναίκα του η οποία δεν μπορούσε να υποφέρει τα τρομερά βασανιστήρια του άνδρα της.
Ο Δ. Φωτιάδης δεν άφηνε κανένα περιθώριο αμφισβήτησης για το ποιος ήταν ο προδότης. Γράφει: «Όταν μαθεύτηκε πως ο Κατσαντώνης ξαναγύρισε στ’ Άγραφα, ο Αλή πασάς στέλνει ξανά τον Αγο Μουχουρντάρη να τον κυνηγήσει. Βάζει πάλι μπροστά την προδοσία. Πετυχαίνει κάποιο ρεμάλι, Γιάννη Γκούρλια τονε λέγανε, που του φανερώνει πως ο Κατσαντώνης κρύβεται άρρωστος, με λίγους συντρόφους του, στο Μοναστηράκι...»
Τα όσα διέσωσε ο Λουκόπουλος επιβεβαιώνει, με κάποια διαφορά, όμως, και ο Π. Πουλίτσας, από αφήγηση κάποιου μοναχού στη μονή Τατάρνας, έναν αιώνα αργότερα.
Σύμφωνα με τον Πουλίτσα, τον Κατσαντώνη φιλοξενούσε ο Γκούρλιας στο σπίτι του, στο Μοναστηράκι. Εκείνο το διάστημα πήγε στο Ξερόμερο και έφερε πεπόνια ή καρπούζια για τον καπετάνιο.
Μόλις τα είδαν τα μικρά παιδιά του ζήτησαν να κόψει ένα γι’ αυτά, αλλά ο πατέρας τους αρνήθηκε, λέγοντας ότι «είναι για τον Αντώνη».
Μια τσιγγάνα που περνούσε τυχαία από εκεί άκουσε το όνομα, αλλά δεν έδωσε κάποια σημασία εκείνη τη στιγμή.
Μετά από λίγη ώρα, καθώς απομακρυνόταν από το χωριό, έπεσε σε απόσπασμα Τουρκαλβανών, ο ένας από τους οποίους της είπε, αστειευόμενος: «Εσύ ξέρεις που είναι ο Αντώνης»!
Η τσιγγάνα απάντησε ότι αυτή δεν ξέρει, αλλά αυτό το όνομα το άκουσε στο Μοναστηράκι... Αφού ανέφερε τα όσα άκουσε στο σπίτι του Γκούρλια, οι Τουρκαλβανοί πήγαν στο χωριό και κύκλωσαν το σπίτι όπου κρυβόταν ο Κατσαντώνης.
Ο Δ. Σταμέλος χαρακτηρίζει ολότελα ανιστόρητη και πλαστή τη μαρτυρία αυτή γιατί, όπως γράφει, είναι αδύνατο κλέφτης και μάλιστα ο Κατσαντώνης να κλειστεί άρρωστος σε σπίτι και σε χωριό!
Ο Fauriel γράφει ότι κοντά στον Κατσαντώνη παρέμεινε ο αδερφός του Γιώργος για να τον φροντίζει, ενώ μια γριά γυναίκα ανέλαβε να του φέρνει καθημερινά τα απαραίτητα. Δεν είναι γνωστό, καταλήγει, αλλά είτε η γριά είτε οι καλόγεροι πρόδωσαν τον Κατσαντώνη.
Τον Γκούρλια δείχνει και ο Φραγγίστας ως προδότη. «Ο στρατηγός Αγος Μουχουρντάρης, σημειώνει, περιοδεύων κατά μήνα Αύγουστο του αυτού έτους κατά την επαρχίαν των Αγράφων, ειδοποιήθη παρά τινος Ιωάννου Γκούρλια γεωργού, ότι ο Κατσαντώνης ασθενών περιφρουρείται εις το Μοναστηράκι υπό πέντε μόνον συντρόφων του».
Ένας τσοπάνης, «πιστός φίλος και κουμπάρους», τον οποίο εμπιστεύθει ο Κατσαντώνης για να προμηθεύει τα απαραίτητα για τη διατροφή του ίδιου και των συντρόφων του, τον πρόδωσε κατά τον Κρέμο. Ο τσοπάνης έπεσε στα χέρια των άγριων Τουρκαλβανών του Μουχουρτάρη. Αφού τον βασάνισαν, τον απείλησαν ότι θα τον σουβλίσουν και θα κάψουν και την οικογένειά του και αναγκάστηκε να αποκαλύψει που βρισκόταν ο Κατσαντώνης.
Ο Yemeniz αναφέρει μια περίεργη εκδοχή, η οποία δεν μπορει να έχει ίχνος αλήθειας. Εκτός και αν ο Κατσαντώνης δεν κρυβόταν στη Σπηλιά, στο Μοναστηράκι, αλλά αυτό δεν συζητείται. Για λόγους δεοντολογίας την παραθέτουμε, όπως την έχει μεταφέρει στο βιβλίο του ο Δ. Σταμέλος: «Ένα βράδυ, ύστερα από μια τρομερή θύελλα, τέτοια που μονάχα σ’ αυτές τις περιοχές συναντά κανένας, κατάπληκτοι οι Κλέφτες, είδαν μια γριά γυναίκα να μπαίνει στη σπηλιά τους σαν σε γνώριμη διαμονή. Πραγματικά δεν ήταν η πρώτη φορά που αυτή η γυναίκα αναζητούσε εκεί καταφύγιο. Ήταν από το Καρπενήσι, όπου εξασκούσε το επάγγελμα του εμπειρικού γιατρού και κάτι σχετικό με τη μαγεία. Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, διέσχιζε τα βουνά των Αγράφων, μαζεύοντας καρπούς και θεραπευτικά βότανα που δεν υπάρχουν παρά μονάχα στις ψηλότερες κορφές και που μ’ αυτά έφτιαχνε τα γιατροσόφια της. Γνώριζε λοιπόν τον τόπο στις παραμικρές του λεπτομέρειες, αναγκασμένη συχνά να ψάχνει για καταφύγιο στις κακοκαίριες, είχε από πολύν καιρό ανακαλύψει τον τόπο όπου οι Κλέφτες πίστευαν ότι καμμία έκπληξη δεν θα τους περίμενε. Την άφησαν να μείνει στην πιο απομακρυσμένη γωνιά της φωλιάς τους. Όμως ο Χασιώτης ανησυχούσε ζωηρά στη σκέψη ότι το μυστικό του αδερφού του βρισκόταν από εδώ και πέρα στο έλεος ενός πλάσματος ύποπτης προέλευσης και επαγγέλματος. Λίγο πριν από το ξημέρωμα πήγε στη μεριά που η γνωστή φαινόταν ν’ αποκοιμήθηκε, αποφάσισενος να της πάρει το κεφάλι για να τη γλιτώσει απ’ όλους τους πειρασμούς της προδοσίας. Η γυναίκα αυτή είχε αθόρυβα εξαφανιστεί τη νύχτα.
Σαράντα οχτώ ώρες πέρασαν. Κατά τη συνήθειά του ο Χασιώτης βγήκε, χαράματα, να φέρει νερό από μια γειτονική πηγή. Σε λίγο γυρνούσε κίτρινος και κατατρομαγμένος να τους πληροφορήσει πως τριακόσιοι Τούρκοι είχαν κυκλώσει τη σπηλιά. Η γριά τους είχε προδώσει...»
Όσοι γνωρίζουν την περιοχή, ξέρουν πολύ καλά ότι είναι ολότελα αδύνατο να κινηθεί άνθρωπος (και μάλιστα γριά γυναίκα) νύχτα και με κακοκαίρια σ’ εκείνα τα απάτητα μέρη. Ούτε οι σκληροτράχηλοι ορεσίβιοι τσοπάνηδες, που γνωρίζουν την περιοχή όπως το σπίτι τους, δεν διακινδυνεύουν παρόμοιο εγχείρημα.
Την άποψη ότι ο Κατσαντώνης κρυβόταν σε σπηλιά των Αγράφων κι εκεί πιάστηκε, υποστηρίζει και ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο οποίος τονίζει: «Όμως σε σπίτι δε φαντάστηκε να πάει να πέση και να κοιταχτή»!
Ο Κ. Ζήσιος θέλει βοσκό τον προδότη του Κατσαντώνη, ο οποίος τον προμήθευε τρόφιμα με κάποια γριά. Η γερόντισσα όμως πιάστηκε και βασανίστηκε από τους Τούρκους και αναγκάστηκε να μαρτυρήσει τον τσοπάνη. Οι Τούρκοι πιάνουν τον πατέρα και τον 13χρονο γιό του, τους ξαπλώνουν στο χώμα και στοιβάζουν πάνω τους πέτρες. Ο πατέρας, σχεδόν ετοιμοθάνατος, αντιστέκεται στο μαρτύριο. Μπροστά όμως στον πέτρινο τάφο του παιδιού του που χαροπάλευε, αναγκάστηκε να ομολογήσει το κρησφύγετό του Κατσαντώνη.
Ο Βαλαωρίτης γράφει ότι τον Κατσαντώνη πρόδωσε κάποιος παπάς (ή καλόγερος), που του πήγαινε ή του έστελνε τρόφιμα στη σπηλιά, αφού βασανίστηκε άγρια.
Την ίδια άποψη δέχεται και ο Αραβαντινός και ο Emerson, ενώ ο Δ. Παπαντωνόπουλος υποστηρίζει, ότι ο παπάς ήταν και κουμπάρος του Κατσαντώνη!

<<< Προηγούμενη - Επόμενη >>>

<<< Περιεχόμενα >>>